Ngày xưa, ở vùng Bắc Cạn, mỗi năm dân làng Năm Mẫu đều có tổ chức lễ cúng Phật lớn, gọi là lễ Vô Giá.
- Dân chúng khắp miền mạn ngược tề tựu lại rất đông.
- Một hôm, có một bà lão bệnh cùi đến làng dự lễ.
- Quần áo bà rách rưới, tả tơi.
- Người bà bốc mùi hôi hám, rất khó chịu, khiến mọi người phải lánh xa.
- Bà lão hủi này đến nhà nào xin ăn, đều bị xua đuổi, mắng nhiếc.
- Người ta sợ lây bệnh cùi hủi.
-
Tuy nhiên, có người biết động lòng thương hại.
- Đó là một người đàn bà goá, ở với con trai.
- Bà không kinh tởm, gọi bà lão hủi vào nhà cho ăn uống no đủ.
- Sau đó, bằng lòng cho bà lão ăn mày ngủ nhờ một đêm, ở góc vựa lúa, trong lều.
- Đến nửa đêm, hai mẹ con bỗng giật mình thức giấc, nghe có tiếng động ầm ầm dữ dội từ phiá vựa thóc.
- Mở cửa vựa thóc ra, không thấy bà lão cùi đâu, mà là một con rắn lớn uốn mình ầm ầm như tiếng sấm.
- Hai mẹ con kinh hãi trở ra, thao thức, lo sợ, không ngủ được nữa.
- Đến sáng, thấy bà lão đi ra từ vựa thóc, nói:
– Tôi thật sự không phải là người, chỉ giả dạng ăn mày để thử lòng từ thiện của tín hữu nam nữ đến làng Năm Mẫu lễ Phật.
- Tất cả mọi người đều xua đuổi tôi, ngoại trừ 2 mẹ con nhà này.
- Họ đều là khẩu Phật tâm xà, sẽ không tránh khỏi hình phạt của bề trên đã giao phó cho tôi thi hành.
- Hai mẹ con bà biết thương kẻ khốn cùng, cho nên tôi xin báo trước là sắp có tai họa lớn xảy ra.
- Hễ khi nào thấy có nước nguồn bắt đầu đổ về đây, thì hai mẹ con hãy mau mau chạy lên đỉnh núi mà tránh.
-
Nói xong, bà lão biến mất.
- Qua ngày hôm sau, trong lúc mọi người đang chen nhau đến dự lễ Phật giữa làng, bỗng nhiên, nước ở đâu cuồn cuộn đổ tới tứ phía, tràn vào thung lũng.
- Người ta trèo lên mái nhà, trèo lên cây.
- Nhưng nước cứ dâng tràn đầy lên mãi, ngập cả những nóc nhà và cây cao.
- Tất cả mọi người đều bị chết ngộp, trừ 2 mẹ con bà goá kia đã chạy vội thoát lên được trên đỉnh núi cao.
-
Trên núi, hai mẹ con dựng lên một gian nhà nhỏ sinh sống.
- Nơi này, về sau trở thành một ngôi làng đông đúc, và ngày nay vẫn có tên là làng Năm Mẫu.
- Cả thung lũng bị nước tràn ngập thì hoá thành 3 cái hồ rộng lớn, mênh mông như bể, nên người ta gọi là Hồ Ba Bể.
- Nước ở ba hồ lưu thông nhau, nhưng ghe thuyền không thể đi được từ hồ này sang hồ kia, vì có các đập đá lớn ngăn trở.
- Hồ Ba Bể rộng bát ngát, nước trong xanh như ngọc bích, nổi bật giữa núi rừng hùng vĩ của miền thượng du Bắc Việt.
-