Ngày xưa ở huyện Thanh Trì có một anh chàng học trò nghèo họ Nguyễn.
- Anh ta mồ côi cha, cửa nhà sa sút.
- Người mẹ làm nghề chống đò ngang cố nuôi cho con ăn học.
- Nhưng nghề đó không đủ nuôi cả mẹ liền con.
- Nhiều lúc anh ta phải nghỉ học trở về chống đò thay mẹ tuổi già sức yếu.
- Nhà anh ta là một túp lều dựng bên sông.
- Anh có giọng hát rất hay lại rất đẹp trai làm cho những cô gái vùng đó phải say mê ngây ngất.
- ở bên kia sông có nhà phú ông họ Trần.
- Phú ông có một cô gái chưa chồng.
- Thỉnh thoảng cô gái vẫn gặp anh chàng học trò chống đò qua lại cho khách bộ hành.
- Thấy người hàn sĩ trẻ tuổi, nàng đâm ra quyến luyến.
- Nhất là những buổi chiều hè, nghe tiếng hát của anh văng vẳng bên sông, nàng không thể cầm lòng được.
- Một hôm nàng đánh bạo nhờ một con nhài thân tín mang một cái trâm và một chiếc quạt đến tặng người mà mình thầm mơ trộm tưởng.
- Nàng còn dặn chàng cứ nhờ người đến dạm hỏi, đã có mình tay trong, việc hôn nhân chắc thế nào rồi cũng sẽ thành.
- Anh chàng nhận được tặng vật vừa mừng vừa lo.
- Anh ta thưa lại với mẹ để nhờ mẹ tìm cách lo liệu.
- Bà mẹ bảo con:
– Con đừng có chơi trèo, mang lấy một tiếng cười vô ích.
- Nhưng anh ta thì rất tin tưởng;
– Mẹ cứ cố liệu cho con đi.
- Cô ấy đã thương con thì dù có một trăm chỗ lệch cũng kê được bằng mẹ ạ.
- Bà mẹ chiều con, nhờ một người khéo ăn khéo nói mang trầu cau sang thưa chuyện.
- Khi phú ông vừa nghe người mối ngỏ lời cầu thân, vẻ khinh thị đã hiện ra trên nét mặt.
- Hắn không đợi hỏi ý con gái, trả ngay lễ vật lại.
- Người mối nói: “Thưa cụ, anh chàng họ Nguyễn bẩm tính thông minh và khôi ngô”.
- Hắn đáp một cách mỉa mai: “Con gái tôi ngu đần, xấu xí, đâu dám sánh duyên với người tài mạo tốt vời”.
- Người mối vẫn bền chí ngồi lại, nhắc đến tương lai tốt đẹp của đôi vợ chồng một khi chàng trai hiển đạt.
- Nhưng phú ông vẫn gạt đi:
– Con gái của tôi không có số làm bà đâu, đừng nhiều lời vô ích.
- Rồi hắn đuổi khéo người mối về với câu thách:
– Muốn lấy con gái ta hãy mang ba trăm lạng vàng đến làm sính lễ.
- Nghe người mối kể lại anh chàng vừa buồn vừa thẹn.
- Qua ngày hôm sau, anh ta thưa với mẹ:
– Mẹ cứ tin ở con, con sẽ đi lập nghiệp để kiếm tiền về cưới vợ cho mẹ xem.
- Nói rồi bỏ nhà đi biệt.
- Lại nói chuyện cô gái phú ông thấy cha không thuận lấy làm buồn rầu, chưa biết tính thế nào.
- Đang cơn phiền muộn lại nghe tin người yêu đi mất, nàng vô cùng chua xót.
- Nàng đâm ra tưởng nhớ anh chàng chống đò không có cách gì nguôi được.
- Dần dần vì thế sinh bệnh.
- Phú ông cố tìm thầy chạy thuốc, nhưng người nàng ngày một gầy mòn.
- Nụ hoa mới nảy cành không ngờ đã sớm héo tàn và rơi rụng.
- Phú ông thương tiếc sai người hỏa táng theo như lời trối của con.
- Khi gạt đống tro của người bạc mệnh, người ta tìm được một khối bằng cái đấu, đỏ như son và trong suốt như thủy tinh.
- Phú ông đưa về rồi sau đó thuê thợ tiện tiện thành chén trà dùng làm đồ thờ con gái.
- Mỗi lần pha nước vào chén trà người ta thấy có bóng anh con trai chống đò ngang ở trong đó.
- Biết là con gái chết vì tương tư anh học trò khó đến hỏi ngày nọ, phú ông rất lấy làm hối hận.
-
* * *
Anh chàng họ Nguyễn cất chân ra đi với hai bàn tay trắng.
- Trải qua khá nhiều ngày gian truân, cuối cùng anh làm môn khách cho một ông quan trấn tướng của triều đình đóng ở Cao Bằng.
- Anh là người có nhiều tài nên dần dần lấy được lòng tin cậy của chủ.
- Anh đã giúp chủ nhiều việc quan trọng ở biên thùy rất đắc lực, và cũng do đó kiếm được rất nhiều tiền.
- Sau ba năm anh đã để dành được 300 lạng vàng.
- Thấy trong tay đã có đủ tiền để cưới 55 56 người yêu, một hôm anh xin phép trấn tướng trở về quê hương.
- Trên đường về, anh chàng họ Nguyễn lòng mừng khấp khởi.
- Không ngờ khi về đến nhà thì nghe tin người yêu đã không còn nữa.
- Anh sang nhà phú ông, nước mắt đầm đìa cả tay áo gấm.
- Phú ông hết lời từ tạ rồi đưa chén trà cho anh xem.
- Nghe kể chuyện, anh chàng lại càng thổn thức.
- Nhưng khi những giọt nước mắt rơi vào chén, chén tự nhiên tan ra huyết ướt đẫm cả tay.
- Từ đó xuất hiện câu ca dao:
Nợ tình chưa trả cho ai,
Khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan.
-